Kooperatiflerin toplumların gelişmesi ve özellikle tarımsal kalkınmadaki önemini vurgulamak amacıyla her yıl ülkemizde 21 Aralık Kooperatifçilik Günü olarak kutlanıyor.
Türkiye’de Kooperatifçiliğin Gelişimi
Türkiye’de ilk kooperatifçilik çalışmaları kooperatifçilik adı ile olmasa da ‘Millet Sandıkları’nın kurulması ile 1863 yılında başlamıştır. Memleket sandıkları “tarımsal üretim ve kredi”yi konu almışlardır. Tarımsal kredilerin alımı konusunda çiftçilerin yaşamış oldukları sıkıntılara odaklanan ve bunlara çözüm getirilmesinde ön ayak olmak isteyen Midhat Paşa, Silistre, Vidin ve Niş’in birleşimi olan Tuna Valiliği (1822-1884) sırasında Memleket Sandıkları’nın kurulmasını sağlamıştır.
Osmanlı’nın kooperatifçilik adına ilk örneği olmasının sebebi imece modelini içerisinde barındırmasıdır. O dönemde çiftçilere, devlete ait boş arazilerde, eşit koşullarda ortaklaşa ürün ekim ve hasadı yaptırılmıştır.
Millet Sandıkları 1883 yılı ile yerini önce Menafi Sandıkları’na 1888 yılı itibariyle ise nizamname yoluyla aynı görevi icra etmek üzere Ziraat Bankası’na bırakmıştır.
Kooperatifçilik düşüncesi temellerinde birlikten kuvvet doğar ilkesini barındırmaktadır. İnsanların giderilmesinde zorluk çektiği ihtiyaçlarının maddi manevi karşılanması ve çözümler üretilebilmesi amacı ile kurulurlar.
Kurtuluş savaşı sebebi ile 1919 yılı itibariyle bu anlamda yapılan çalışmalar durdurulmuştur.
Cumhuriyet dönemine ait ilk kooperatifçilik çalışmaları ise Atatürk’ün de öncülüğü ile 1923 yılında başlamıştır. İlk olarak Atatürk’ün de kurucu ortağı olduğu Ankara Memurin Erzak Kooperatifi kurulmuştur. 20 Mayıs 1931’de ise Türk Kooperatifçilik Cemiyeti kurulmuş ve 1948 yılında Türk Kooperatifçilik Kurumu adını almıştır. Kurucu Başkanı İstanbul Üniversitesi Rektörü Ord. Prof. Muammer Raşit SEVİG olmuştur. Kuruluş amacı; Türkiye’de kooperatifçilik alanında bilimsel çalışmaların yapılması ve kooperatif bilincinin sevdirilmesi, yaygınlaştırılmasıdır. Kurum 2018 yılı itibariyle 87. yılını kutlamaktadır.
Türkiye’de kooperatifçilik çalışmaları planlı dönem öncesi, 1923-1960 yılları arasında planlı dönem sonrası ise 1961 sonrası olarak karşımıza çıkmaktadır.
Türkiye’de kadın kooperatifleri ise 1999 yılı itibariyle kurulmaya başlamıştır. Ülkemizdeki kadınların kooperatif kurmaktaki ortak amaçları ise karşı karşıya oldukları zorluklarla başa çıkabilmek adına kendilerine istihdam sağlayarak sosyal anlamda yetkinleşmek ve bu doğrultuda çözümler üretmektir.
Dünya’da Kooperatifçilik
Yurtdışında ise ilk örnek bir tüketim kooperatifi olan, İngiltere yerelinde 28 dokuma işçisi tarafından 1844 yılında kurulan “Rochdale Haksever Öncüleri Kooperatifi”dir. Kooperatif’in belirlemiş olduğu ilkeler günümüze kadar gelerek bazı düzenlemeler ile Uluslararası Kooperatifler Birliği (ICA) tarafından da kabul edilmiştir.
International Cooperative Alliance (Uluslararası Kooperatifler Birliği), bugün dünyanın en büyük sivil toplum kuruluşlarından birisidir ve 113 ülkeden 313 kooperatif ve kuruluş birliğin üyesidir. ICA’nın üyelerini, tüketim, tarım, balıkçılık, sağlık, konut, bankacılık, sigorta ve endüstri hizmetleri gibi çeşitli sektörler oluşturmaktadır.
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu 16 Aralık 1992 tarih ve A/RES/47/90 sayılı Genel Kurul kararı ile, Uluslararası Kooperatifler Birliği’nin kuruluşunun 100. yıl dönümünü dikkate alarak 1995 yılı itibariyle Temmuz ayının ilk Cumartesi gününü Uluslararası Kooperatifler Günü olarak ilan etmiştir. Ülkemizde ise Uluslararası Kooperatifler Günü 2017 itibariyle kutlanmaya başlanmıştır.
7 Temmuz 2018’de kutlanan Uluslararası Kooperatifler Günü’nün gündemi Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’nin 12.’si olan ‘Sorumlu Tüketim ve Üretim’ çerçevesinde belirlenen ‘sürdürülebilir tüketim ve üretim’ olmuştur.