Serdar GÜMÜŞKAYA
Proje Teknoloji Uzmanı
Ebru ÖZDEŞ
Proje Uzmanı
Dünya Ekonomik Forumu’nda “Mega-Trend” olarak bahsedilen blockchain teknolojisinin kalkınma dünyasına ne gibi etkileri olabilir? Blockchain Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’nin (SDG) gerçekleşmesini ne derece hızlandırabilir? Blockchain teknolojisinin şu aşamada bile potansiyeli ve fırsatları düşünüldüğünde bu soruları sormak daha iyi bir dünya için oldukça önemli hale geliyor.
Blockchainin günümüzde teknolojinin en önemli konularından biri olduğuna şüphe yok, ancak blockchainin ne olduğu ve neler yapabileceğine dair evrensel bir anlayış henüz gelişmiş değil. Bu anlayışın gelişmesinin önündeki en büyük engel, kavramın henüz tam olarak anlaşılmamış olması ve finans dışı disiplinlerle bağlantısının fazla çalışılmamış olmasıdır. Bu nedenle bizim bu yazıda hedefimiz hem blockchain kavramına genel bir yakınlık sağlamak hem de insani yardım ve kalkınma sektöründe nasıl kullanılabileceğine dair fırsatları ve örnekleri tartışmaktır.
Blockchain Nedir?
Blockchain, kayıtların birbirine bir zincir şeklinde bağlı güvenli ve değiştirilemez olarak şeffaf bir ağda tutulduğu veri yapısı sunar. Detaylı bir tanım belirtmeden önce kısaca “hash” ve “kriptografi” terimlerini tanımlamak faydalı olacaktır. Kriptografik hash bir kaydın parmak izi şeklinde tanımlanabilir. Blockchain teknolojisinde bir bloğun hash(özet) değeri sabit uzunluklu eşsiz bir değerdir, tekrar üretilemez, değiştirilemez. Zincir içerisindeki her bir kayıt bir önceki, ve dolayısıyla bir sonraki kayıt ile bağlantılıdır. Herhangi bir kayıt değiştirildiğinde ilgili kaydın hash bilgisi değişecek, dolayısıyla sonraki tüm kayıtların da hash bilgisi değişecektir. Bu nedenle bir kayıt değiştiğinde zincir kırılacağından geçerliliğini yitirecektir. Blockchain değiştirilemez, müdahale edilemez, şeffaf merkezi olmayan bir kayıt sistemi sağlar.
Blockchain, Bitcoin Midir?
Bitcoin ile popülerliğini artıran blockchain teknolojisi, sanılanın aksine bitcoin demek değildir. Blockchain, Bitcoin ve alternatif coin(altcoin)’lerin transfer kayıtlarının (gönderici, alıcı, tutar ve zaman damgası) yukarıda bahsedildiği gibi hash’li ve tüm kayıtlarının birbirine bir zincir şekilde bağlı olarak tutulduğu teknolojidir. Blockchain teknolojisi ilk kez 1990’ların sonlarına doğru ortaya çıkmıştır. Bitcoin teknolojisi ise 2009 yılında ortaya çıkmıştır.
Blockchain ve Dağıtık Defter Teknolojisi (Distributed Ledger Technology)
Blockchain’in kalkınma için kullanım alan ve avantajlarına geçmeden önce teknolojisini daha yakından tanımak faydalı olacaktır.
Mevcut bankacılık sisteminde tüm transfer kayıtları bankaların veri tabanlarında yani tek bir merkezde tutulur. Bu yapıda biz kayıtların güvenliği için banka sistemine yüksek komisyon ücretleri ödeyerek güvenmek durumunda kalırız. Bu kayıtların tek bir merkezde tutulması durumu ise sadece ilgili banka sisteminin çökmesi ya da hack’lenmesi sonucu sistemin durması riskini doğurur.
Blockchain ise merkezsiz, birbirinden bağımsız binlerce bilgisayarda işlem kayıtlarının şifrelenmiş bir şekilde tutulabilmesini sağlar. Bir işlem aynı anda “node” (düğüm) denilen blockchain ağına bağlı binlerce bilgisayarda onaylanır ve bu node’larda yukarıda bahsedildiği gibi önceki kayıt hash’ine (özet) bağlı yeni bir kayıt olarak saklanır. Yeni bir işlem gerçekleşeceği zaman tüm bu node’lardaki kayıtlar kontrol edilir onaylandıktan sonra yeni işleme izin verilir. Tüm bu sisteme Dağıtık Defter Teknolojisi (Distributed Ledger Technology) denir. Sistemi suistimal edebilmek için blockchain sistemine dahil tüm bilgisayarların (node) hack’lenmesi gerekir. Bu da merkezi bir sistemdeki tek bir bilgisayarı hack’lemekten binlerce kat daha zordur.
Kalkınma Alanında Blockchain Kullanım Alanları
Blockchain sadece finansal işlem kayıtlarının tutulmasında değil düşünebileceğiniz herhangi bir değerin, genel bir ifade ile, tedarik zinciri kayıtlarının güvenli bir şekilde tutulabileceği bir sistem sunar. Bu nedenle, Dağınık Defter Teknolojisinin (DLT’nin) yardım ve kalkınma kuruluşları için de dönüştürücü etkisi olacağı kesin. Bu konudaki en güçlü argümanlarından biri ise DLT’nin bu kuruluşların en temel problemi olan güven sağlama sorunlarını çözecek olmasıdır. Böylece fonların belirtilen amaç için kullanıldığını, hak sahiplerinin yardım aldığını, yardımın zamanında ve belirtilen şekilde yapıldığını tüm paydaşlar görebilecek ve bu işlerin çok daha hızlı ve daha az maliyette yapılmasına yardımcı olacaktır. Bu noktada talep edilen güveni sağlayamayan kurumlar sektör içindeki ilerlemede geri kalacaklardır.
Gana ve Gürcistan Tapu Kayıt Sistemi Çalışmaları
Sadece kurumlar değil, güven konusunda dönüştürücü etkiyi fark eden hükümetler de ülkelerindeki durumu iyileştirmek ve kalkınmaya katkı sağlamak için blockchain teknolojisini kullanmaya ya da bu teknolojiyi üreten şirketlerle ortaklık yapmaya başladılar. Özellikle kalkınmakta olan ülkelerdeki temel problemlerden biri olan tapu sistemi (land registry) ülkelerin finans dışında uyguladığı başarılı örnekler sunuyor. Gana’da belli bölgelerde ekonomik ve politik olarak dışlanmış ve alt gruplar için bu uygulama pilot olarak yapıldı, ama asıl Gürcistan tüm tapu kayıtlarını, dünyanın önde gelen blockchain şirketlerinden biri olan Bitfury ile blockchain altyapısına taşıdı. Gürcistan’da var olan güven problemini çözmek için blockchain teknolojisinden faydalandı. Buradaki önemli nokta, özellikle kalkınma odaklı projelerde, teknolojinin genellikle karmaşık sosyal ve politik bağlamlarda çözümler değil ancak problemleri çözmek için bir altyapı sağlama potansiyelinin olduğunu fark etmektir. Bu nedenle kalkınma şirketleri, STK’lar ve uluslararası örgütlerin önemi gelecekte korunurken çözüm üretmelerinde kullandıkları altyapı sisteminin giderek blockchain tabanlı olacağı öngörülmektedir. Deneyimin teknoloji ile birleştiği noktada ise değişim yaratan kalkınma projeleri daha verimli, etkili ve hızlı uygulanabilecektir.
Blockchain altyapısının Gürcistan’da kullanıldığı sistemi biraz daha yakından inceleyerek hem de olası bir çözüm yaklaşımının yapısını inceleyebiliriz.
Gürcistan hükümeti arazi başlıklarını tescil etmek ve mülk ile ilgili hükümet işlemlerini doğrulamak için blockchain altyapısını kullanıyor. Kısaca, özel olarak tasarlanmış bir blockchain sistemi Ulusal Kamu Sicili Ajansı (NAPR) dijital kayıt sistemine entegre edilmiş ve dağıtılmış bir dijital zaman damgası servisi ile Bitcoin blockchainine bağlanmıştır.
Dijital zaman damgası hizmeti, hükümetin vatandaşın temel bilgilerini ve mülk sahipliğini kanıtlayan bir belgeyi doğrulamasını ve imzalamasını sağlıyor. Böylece sistem, arazi tapusu saydamlığını artırarak, sahtecilik riskini azaltıyor ve kayıt sürecinde önemli ölçüde zaman ve maliyet tasarrufu sağlıyor. Bu süreci görselleştirecek olursak;
Görsel Kaynak: https://exonum.com/napr, (En son 30.07.2018 tarihinde erişildi.)
Projenin ana hedefi vatandaşlara ve hükümetlere veri güvenliği, denetlenebilir süreçler ve şeffaflık sağlamak için en güvenli çözümü geliştirmek. Ayrıca bu sadece bir başlangıç. Aynı teknolojinin Gürcistan Cumhuriyeti’ndeki diğer hükümet kayıtlarına da uygulanması planlanıyor.
Projenin devamı olarak, NAPR için mülk satışı, mülkiyet devri ve daha fazlası dahil olmak üzere iş operasyonlarını kolaylaştırmak için akıllı sözleşmenin özelliklerini kullanarak merkezi kalkınma projelerine katkıda bulunulması planlanıyor.
İnsani Yardım Alanları
İnsani yardım faaliyetleri suistimale çok açık bir konudur. Bu nedenle kalkınmadaki bu alan için “şeffaflık” ve “güvenilirlik” olguları fazlasıyla önem arz eder. Blockchainin sağladığı merkezsiz kayıt defteri teknolojisi sayesinde tüm işlem kayıtları sadece tek bir merkezde kapalı bir şekilde değil, blockchain ağına bağlı binlerce bilgisayarda her bir bilgisayarın onayı sonrası hash’lenerek şeffaf bir şekilde tutulur. Bu şeffaf kayıt defteri denetime her zaman açıktır.
İnsani yardım alanında blockchain teknolojisi kullanım alanına bir örnekle açıklık getirebiliriz.
AID:Tech
AID:Tech, blockchain teknolojisi kullanarak mültecilere takip edilebilir, saydam bir şekilde yardım gönderebileceğiniz Dublin merkezli bir girişimdir. Sisteme mülteci, bağışçı veya tedarikçi olarak üye olunabilir. Sistem üyesi bağışçı üye, bir mülteciye ya da mülteci grubuna coin gönderebilir. Bu coin üye tedarikçileri arasında istediği gibi kullanabileceği bir coin olabileceği gibi, sadece gıda, giyim vs. tedarikçilerinde kullanabileceği bir coin de olabilir. Aynı zamanda mülteciler kendi ülkelerindeki ailelerine diğer aracı ödeme firmalarından (Bankalar ya da Western Union gibi) daha kolay ve az maliyetli para iletebilirler. Bunun yanında sistem blockchain altyapısı sayesinde tamamen takip edilebilir. Bağışçı gönderdiği bağışın(coin) mülteci tarafından ne kadar ve nerelerde kullanıldığı takip edebilir. Böylece gerçekten yardıma ihtiyacı olan insanlar için sürdürülebilir, güvenli ve sosyal kalkınmayı destekleyen insani yardım alanında bir çözüm sunmaktadır.
Sonuç olarak, yukarıda da bahsettiğimiz gibi blockchain hayatımıza kripto para ile özdeşleşmiş şekilde girdi. Ancak görüldüğü gibi blockchain bize politik, sosyal ve ekonomik alanlardaki gerçek sorunları çözmede büyük bir altyapı potansiyeli sağlıyor. Şu an birçok firma- Google, Microsoft, IBM gibi büyük teknoloji firmaları ve start-up’lar- blockchainin potansiyelini araştırarak, yeni ürünler geliştirmeye başladılar. Bu teknoloji kalkınma alanında çalışan şirketler, kurumlar veya girişimciler için de oldukça fazla fırsat sunmaktadır. Kalkınma fonlarının daha verimli kullanılması ve amacına ulaşması açısından blockchain teknolojisi güven problemi için çok önemli çözümler sunmaktadır. Bu da kalkınma alanındaki girişimlerin ölçeklendirilmesi ve özel sektörle yeni iş birlirlikleri kurulması için alan açmaktadır.