Seçim günleri gibi her şeyin sayılı saatlerde olup bittiği dönemlerde yayılacak bir yanlış bilgi çok şeyi değiştirebilir. Hakikatin olmadığı bir ortamda ne demokrasiler yaşar ne de toplumlar ayakta kalır.
Bu enformasyon sağanağı içinde doğru bilgiye ulaşmak, yanlış bilgiyi yaymamak, moral ve motivasyonumuzu güçlü tutmak için bilmemiz ve bazılarını bilsek de yeniden hatırlamamız gereken sorumluluklar var.
İşte 12 maddede, seçim günü sosyal medyayı kullanım rehberi:
1- Yavaşlayın
Twitter 2020 ABD Başkanlık seçim sürecinde yanıltıcı bilgilerin yayılmasını yavaşlatmak için sadece alıntı retweet yapmaya izin vermek gibi geçici önlemler almıştı. Kullanıcıları bir tweeti paylaşmadan önce birkaç saniye daha üzerine düşünmeye zorlayan bu özellik, bilerek koyulan bir hız tümseğiydi. Türkiye seçimi için böyle bir özellik koyulmadıysa da biz varmış gibi düşünelim. Yavaşlamak, her türlü dezenformasyondan korunmanın ilk adımıdır.
2- Sık sık teyit edin
Seçim gibi kritik zamanlarda yayılan her bilgi olağan şüphelidir. Doğrulama platformlarına her zamankinden daha sık başvurmak, adayların ya da partilerin resmi hesaplarına bakmak, güvendiğiniz, gerçek haber kuruluşlarına başvurmak bir zaman kaybı değil, zamanı lehimize kullanmaktır. Unutmayın, yayılan yanlış bilginin kaybettireceği zaman, bazı durumlarda yıllarla ifade edilebilir.
3- Haberi haberciden alın
Bir haber kuruluşu, sadece bir Twitter hesabı ya da göstermelik internet adresinden ibaret olamaz. Haber kuruluşunu haber kuruluşu yapan şey, yaptığı ya da yaydığı haberin sorumluluğunu alacak bir künyeye ve güvenilir bir isme sahip olmasıdır. Çok takipçili ya da ücretli mavi tik almış bir Twitter hesabı, sadece bu özelliğinden ötürü haber kuruluşu niteliği kazanmaz. Haber sitesiymiş gibi davranan ama birkaç saniye içinde hesabı kapatıp buharlaşabilecek hesapların paylaşmalarını yaygınlaştırmayın. Adını, geçmişini bildiğimiz, muhabir ve yöneticilerinin bir kısmını ismen de olsa sayabildiğimiz güvenilir haber kuruluşlarından haber almayı tercih edin.
4- Resmi kurumların açıklamalarını takip edin
Seçim günü ve gecesi gibi kritik zamanlarda tarafların yaptığı resmî açıklamaları takip edip haberi ilk ağızdan almak önemlidir. Bu durumu kötüye kullanmak için de deepfake içerikler üretilebileceğini unutmayın. O yüzden resmî açıklamaları, adayların, partilerin ya da temsilcilerin resmi olduğuna emin olduğunuz sosyal medya hesaplarından ve güvenilir haber kuruluşlarından izlemeye dikkat edin.
5- Twitter’da ‘Takip edilenler’ akışından çıkmayın
Twitter’ın iki farklı akışa (timeline) sahip olduğunu hatırlayın. “Sana özel” (for you), “Takip edilenler” (Following). Bunlar ana ekranınızın üstünde sol ve sağ sütunda yer alır. Seçili olanın altı mavi bir çizgiyle çizilmiştir. Eğer daha önce özellikle seçmediyseniz varsayılan olarak “Sana özel” akışındasınızdır. Bu akış ters kronolojik olarak yani en son yazılanı en üstte göreceğiniz şekilde akmaz. En çok etkileşim alan ve sizi daha fazla ilgilendirdiği düşünülen iletiler zamandan bağımsız olarak sıralanır. Ayrıca bu akışta, takip etmediğiniz hesaplar da görünür. Özellikle seçim, afet gibi zaman kavramının önemli olduğu ve trol hesapların cirit attığı günlerde bu akışta olmak yanıltıcı olabilir. O yüzden ‘Takip edilenler’ akışının seçili olduğuna emin olmalısınız. Bu akış, sadece takip ettiğiniz hesapları, ters kronolojik olarak yani en son yazılanın en üstte görüleceği şekilde sıralar. Yanılma ihtimalimizi azaltır.
6- Gözünüzün gördüğünü, kulağınızın duyduğunu dahi sorgulayın
Yapay zekâ marifetiyle her türlü görselin, videonun ve sesin üretilebildiği deepfake çağında, teyit edilmemiş hiçbir materyali paylaşmamak temel vatandaşlık bilgisi olmalı. Gördüğünüz ya da duyduğunuz şey, sizi ne kadar hızlı heyecanlandırıyor ya da öfkelendiriyorsa, şüphe kası da o ölçüde hızlı devreye girmeli. Unutulmamalı ki, zahmet edilip bir sahte içerik hazırlandıysa, öncelikle gerçeklerden daha fazla heyecanlandırması amaçlanmıştır. Yapay zekâ desteğiyle üretilmemiş olsa da hatalı ilişkilendirilmiş veya üzerinde oynanmış görsellerin iddia ettiği bağlama dahil olmayabileceğini hatırlayın.
7- Kapalı mesajlaşma platformlarında özellikle dikkatli olun
WhatsApp ve Telegram gibi anlık mesajlaşma platformları, yanlış bilginin viralleşmesine karşı bazı önlemler alsalar da dışarıdan izlenemedikleri ve kapalı gruplardan oluştukları için dezenformasyonun yayılması için daha elverişli olabilir. Kim tarafından üretilip yayıldığı belli olmayan ses kayıtları ve videolarla bu platformlarda sıklıkla karşılaşıyoruz. Sosyal medyanın aksine genellikle birbiriyle tanışan insanların birbirlerine olan kişisel güvenini sömürmeye çalışan bu dezenformasyon biçimine özellikle dikkat. Çok güvendiğiniz yakınınıza ulaşan zincirin nereden başladığını bilemezsiniz.
8- Erken sonuç açıklamalarına itibar etmeyin
Seçim sonucu gibi kritik bilgiler, iktidarı ve muhalefetiyle tüm taraflardan ve resmi kurumlardan karşılıklı teyit edilmeden tam anlaşılamaz. Daha sayım işleminin çok başlarında, moral bozma amaçlı böyle bilgiler yayılabilir. Tüm adayların, partilerin ve tarafların resmi hesapları ve açıklamalarına bakmadan erken bir sonuca varmayın.
9- Algoritmaların farkında olun
İnsanlar duygularıyla hareket ettiklerinde, öfkelendiklerinde, paniklediklerinde ya da tedirgin hissettiklerinde daha fazla paylaşım yaparlar. Bu da sosyal mecralarında daha fazla vakit geçirip daha fazla reklam görmeleri, davranış biçimlerine dair daha fazla veri bırakmaları anlamına gelir. Algoritmalar bu yüzden öfkeli akışı, ister istemez öne çıkarır. Çünkü ücretsiz kullandığınız sosyal medya mecraları da nihayetinde birer ticari kuruluştur. Halihazırda gerilimli bir gün olan seçim gününde fazladan öfkeyle yüklenmemek için bu olgunun farkında olunmalı.
10- Mavi tik uygulamasındaki değişikliği unutmayın
Twitter’da daha önce kamuoyu tarafından bilinen kişi ve kuruluşlara doğrulama işlemi karşılığında verilen mavi tik hakkı, Blue abonelik modeli ile aylık ücret ödeyen her kullanıcıya açıldı. Eğer kullanıcı para ödeyip Blue abonesi olmadıysa ve 1 milyondan az takipçisi varsa, daha önce verilmiş mavi tikler geri alındı. Bu nedenle, kimlik bilgilerini platformla paylaşıp aylık para ödemeyi kabul eden herkesin mavi tik alabileceğini unutmayın. Mavi tik, hesabın sahibinin kendi kimliğini doğrulatmasından fazlası değildir, kişi ya da kuruluşların paylaştığı iletilere fazladan bir güvenilirlik, doğrulama niteliği kazandırmaz. Bunun haricinde gri tik, hükümetler, devlet görevlileri ve kamu hesaplarına, sarı tik de resmi şirket hesaplarına veriliyor.
11- Paylaşım yapan profilleri dikkatli inceleyin
Profil fotoğrafında bir partinin amblemi, liderin resmi, kullanıcı isminde bir parti ya da lidere gönderme olan hesaplar gerilimi körüklemek için açılmış trol hesaplar olabilir. Bu hesapların, her zaman o lider ya da siyasi partinin destekçisi olmayabileceği ihtimalini de unutmayın. Bu profillerin paylaşım ya da cevaplarından bir fikre varmadan önce profili inceleyin. Hesabın açılma tarihi (çok yeniyse şüphelidir), geriye doğru gidildiğinde görülen paylaşımlar, birebir aynı metne sahip paylaşımların başka hesaplar tarafından da çoğaltılmış olması, yabancı dilde eski paylaşımlar trol hesaplara ilişkin önemli ipuçlarıdır.
12- Kesinti ve yavaşlama durumlarında önce geleneksel medyaya başvurun
İnternet kesintisi, sosyal medya yavaşlaması, elektrik kesintisi gibi ihtimallerde güvendiğiniz. geleneksel medya (televizyon, gazete) mecralarına başvurmadan, söylentilerle hareket etmeyin. Bu sırada gelecek toplu SMS’lerin de şüpheli olabileceğini unutmayın. Pilli radyo, powerbank gibi yardımcı teçhizatları yanınızda veya yakınınızda bulundurun. Acil durumlar için VPN kurmayı önceden öğrendiğinizden emin olun.
Kaynak: Teyit.org – Ümit Alan
COMMENTS