Ekvator’a yakın bir yerlerde yaşayanlar için gündüz ve gece uzunluğu hemen hemen 12’şer saat ile eşittir. Fakat Kuzey ve Güney kutbuna yaklaştıkça bu eşitlik büyük ölçüde bozulur. Bu sebeple Yaz saati (Günışığından Faydalanma Süresi) tropik bölgeler ve ekvator yakınındaki ülkeler için her zaman kullanışlı değildir.
Yaz saati, zaman ve enerji tasarrufu amacıyla bir bölgede gün ışığından daha çok yararlanmak üzere saatin belirli bir ölçüde değiştirilmesi uygulamasıdır. Türkiye’nin yıl içindeki güneşlenme süresi bulunduğu yarımküre ve enleme bağlı olarak Aralık ve Ocak aylarında az olup, Haziran-Temmuz-Ağustos aylarında ise fazladır.
Kış Saati uygulamasında ise sabahları erken kalkanlar karanlıkta kalkmaması, okullar açıldığında ve işe gittiğimizde hava aydınlık olmasını hedefleyen bir düzenleme olarak tanımlanabilir. Bunun sonucunda kışın akşamları hava daha erken saatte kararır ve eve dönüşler ise karanlık saatlerde gerçekleşir. Örneğin farklı ülkelerde kışın okullarda haftalık ders programının 7 ders saati olduğu günlerde okuldan çıkış saati 18.30’u bulmaktadır. Ülkemizde de bir süre öncesine kadar sabahçı öğlenci sistemi ilköğretimde yoğun olarak kullanılmaktaydı. Anne babalar bu konuda çocuklarının geç saatte okuldan çıkmasını istemiyorlardı. Az da olsa bu sistem öğrenci sasısının az olduğu okullarda tam gün eğitime geçilerek azaltıldı. Bunun da olumsuz sonuçlarının neler olduğu ile ilgili çalışmalar yapılmalıdır.
Türkiye’de başlatılan bu çalışmalar İstanbul Teknik Üniversitesi’nde “Yaz Saati Uygulaması (YSU) Güneş Işınımı, Güneşlenme Süresi ve Elektrik Tüketim Verilerine Bağlı Olarak Analizi ve Modellemesi” projesinin yürütücüsü olan Prof. Dr. Ahmet Duran Şahin ile birlikte bir grup tarafından başlatılıyor. Araştırma ekibinin yaptığı çalışmalar sonunda elde edilen bulgulara bakıldığında, “kış saati uygulamasının tasarruftan çok tüketim getirdiği de net bir şekilde ortaya kondu. Elektrik fiyatının en yüksek olduğu saatler olan 17:00-22:00 arasında tüketimin artmasına yol açan kış saati uygulamasının kaldırılmasıyla, meskenlerdeki tüketiciler ve sanayi tesisleri de daha avantajlı olacak. Dolayısıyla bu durum hem tüketiciyi hem de ulusal ekonomimizi olumlu yönde etkileyecek. Öyle ki proje çalışmalarında bu veriye ulaşmak için 08:00-17:00, 08:30-17:30 ve 09:00-18:00 olmak üzere üç farklı mesai aralığı üzerinden, enerji tüketimi istatistikleri incelendi. Böylece proje sonucunda; 2010-2016 yılları arasını kapsayan 6 yıllık sürede kış saati uygulaması nedeniyle yaşanan ek elektrik tüketimleri karşılaştırıldığında, kış saati uygulamasının geçerli olduğu aylar bazında yıllık yaklaşık %8.58, toplam elektrik bazında ise %3.62 oranında önemli bir tasarruf yapılacak. Bu tasarruf, ortalama olarak Konya ilinin yıllık toplam elektirik tükemine eşit bir miktar anlamına geliyor.”
Yaz Saati Kış Saati Kaç ki Bunun İlk Saati
Yaz saati Kış saati uygulaması derken dikkate alınması gereken bir diğer önemli nokta ise ihtiyaçlarımız meselesi olarak değerlendirilmedir. Sürdürülebilir perspektifte baktığımızda 10, 20 sene önce olan koşullar , 1900’lerin başlarında elektrik kullanımı ve sosyal hayat tamamen farklıydı. Bugünde farklı ve 10 sene sonra da farklı olacak. Bu sebeple uygulanan politikalar ve değişiklikler kalıcı olmak yerine sürdürülebilir olması her zaman daha verimli ve kullanışlı bir süreç sağlayacaktır.
Gün ışığını daha verimli kullanmak değerli bir alışkanlık iken günümüzde gelişen teknolojiyle sosyal hayatın yoğunluğu gün içersindeki yeri, globalleşmenin getirdiği saat farklılıklarına uyum ve iş kültürlerindeki değişimler gün ışığından ziyade gün içersindeki elektrik kullanımı halihazırda değiştirmiş durumda. Sabah kalktığında evinin koridorunda yolunu bulmaya çalışırken telefonunun ışığını kullanan bireylerin sayısı azımsanmayacak ölçüde denilebilir. Gündüz laptop ile çalışan bir birey ekranının ışığını daha fazla çalıştırmak zorunda kalırken, gece gün ışığından yoksun bir şekilde oldukça kısık bir ışık ile ekranı daha rahat görebilmektedir.
Gün ışığını kaçırmamak adına sosyal aktivitelerimizi belirli saat aralıklarına sığdırmak için verdiğimiz uğraş o saat aralıklarında sokaklarda, kafelerde, tatil yerlerinde normalden fazla bir şekilde nüfus yoğunluğu oluşturarak tasarruf etmemiz gereken enerjinin daha fazla harcanmasına da sebep olabilir.
Türkiye’de Saat Yaz’mı Kış’mı?
Türkiye için ise kış saati uygulamasının bazı dezavantajları olduğu söylenebilir. Enerji Bakanlığı tarafından yapılan anketlerde halkın %70’nin kış saatinden olumsuz etkilendiğini, %81’ise yaz saatini desteklediğini saptamıştır. Yaz saati uygulaması ile yılda 131 milyon TL tasarruf yapıldığı tespit edilmiştir. Enerji Bakanlığına göre kış aylarında yaşanan ticari sürenin az olması ekonomiyi olumsuz etkilemektedir. Doğu illerinde kışın saat 16:00’dan önce hava karardığı için ticaretin yeterince gelişmemesinin sebeplerinden biri olduğu söylenebilir.
2008 yılında Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı yaz kış saati uygulamasının kaldırılmasını ve 2,5 GMT (37,5° doğu boylamı) zaman diliminin oluşturulup kullanılmasını önermiştir. Fakat çalışmada herhangi bir ilerleme olmamıştır.