Yapay zeka (YZ) dünyadaki teknolojik inovasyonlara paralel olarak çok yönlü ve çok çeşitli verilerle etkin bir şekilde çalışabilme kapasitesini her geçen gün geliştirmektedir. İş süreçlerini ciddi oranda kısaltıp maliyetleri düşürerek sağlıktan finansal hizmetlere geniş bir sektörel yelpazede önemli avantajlar sunmaktadır. Bugün geniş çapta kabul gören bir yönetişim rehberinin yokluğunda, YZ alanında kalıcı çözüme ulaşmamış sorunların varlığı da yadsınamaz. Devlet, özel sektör ve sivil toplumun görev ve sorumluluklarının netleşmesi, çeşitli etik, sosyal ve ekonomik konular ve veri güvenliğinin ele alınması gerekmektedir.
Bu doğrultuda kapsamlı ve uzun vadeli bir strateji oluşturulması için çeşitli çalışmalar yürütmekte ve teknolojik sistemlerin küresel ortak fayda için yönetilmesine ilkeler aranmaktadir. Yapay zekanın Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerine ulaşmadaki potansiyelinin bilinciyle, Birleşmiş Milletler’in bilgi ve iletişim teknolojileriyle ilgili konulardan sorumlu kuruluşu Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU), ‘AI for Good’ (İyilik için YZ) isimli bir diyalog platformu oluşturmuştur. Yıl boyu süren çeşitli etkinlikleri kapsayan AI for Good, ITU tarafından 38 BM kardeş kurumu, XPRIZE Vakfi ve Bilgisayar Makineleri Derneği (ACM) ile ortaklaşa düzenlenmektedir. Formun amacı Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerine yönelik pratik YZ çözümleri üreten paydaşları bir araya getirmektir.
Bu yıl, AI for Good platformunda ele alınan konulardan biri de YZ’nin doğal afet ve kriz durumlarında kullanımı olmuştur. ‘Afet Durum İyileştirmede YZ Destekli Karar Alımı’ başlıklı oturumda alanında uzman üç konuk örnekler üzerinden YZ’nin afet durumlarında karar alıcılara sağladığı faydaları ele almıştır. Oturumu modere eden Çalışma Grupları Daire Başkanı Bilel Jamoussi YZ’nin yalnızca afet sonrası kurtarma faaliyetleri için değil, afet öncesi evreler için de değerli bir araç olduğunu vurgulamış ve oturumun çerçevesini bu bütüncül bakış açısına göre çizmiştir.
YZ afet yönetiminin zarar azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileştirme gibi tüm evrelerinde kullanılabilir. Örneğin; YZ teknolojileri sel, tsunami gibi olayların gerçek zamanlı tespitini sağlar. Volkanik patlama ve fırtınalar için ön tahmin çalışmalarını asiste eder ve tehlike haritaları ve sohbet kutusu gibi yöntemlerle afet sırasında iletişime katkıda bulunur. YZ potansiyelinin tüm bu evrelerde düzgün ve orantılı kullanımı başta iyileştirmeye duyulan ihtiyacı yok ederek can ve mal kayıplarını engelleyebilir.
Bunun yanı sıra, Robot Destekli Arama ve Kurtarma Merkezi (CRASAR) Direktoru Dr. Robin Murphy afet çalışmalarında kullanılan robotların sanılanın aksine insanın yerini almadığına; karar alımı için önemli destek görevi gördüklerine dikkat çekmiştir. Afetlerde kullanılan robotların çoğu insanların güvenli bir şekilde erişemediği yerlere erişerek ‘uzak mevcudiyet’ sağlamaktadır. Kısaca, afetlerde YZ’nin en temel görevi doğru veriyi doğru formda doğru kişiyle buluşturmaktır.
YZ hızlı, doğru ve yerelleştirilmiş veri ile afet sonrasi limitli hale gelen kaynakların en optimal şekilde dağıtılmasını sağlar. Hindistan Uzay Araştırma Organizasyonu (ISRO), VEDAS Arastirma Grup Direktoru Dr. Shashikant A. Sharma afet alanının haritalandırılarak gerekli yardım türünün tespit edilmesinde yapay zekanın rolünden bahsetmiştir. YZ uydu/drone görüntüleri ve sosyal medya analizlerini kullanarak tahliye ve malzeme tedariki için rota planlamasi yapar. Ayak izi ve 3D şehir modelleri sayesinde deprem, sel gibi afetlerde hasar tespit calismasinda ve felaketzedelerin yoğunlaştığı bölgelerin tespitinde önemli rol oynar. Uydudan sağlanan yüksek çözünürlüklü görüntüler ile hasarlı binaları veya toprak kayması, çığ gibi olayların yaşandığı bölgeleri belirler.
Dr. Sharma YZ kapasitesinin olduğundan fazla algılanmasına sebep olabilecek test edilmemiş yaklaşımlara karşı ihtiyatlı olunması gerektiğini de vurgulamıştır. Ancak, sonuç olarak yapay zekanın doğal tehlikeleri daha hızlı kavramamızı sağlamada, farklı kaynaklardan büyük miktarda veriyi analiz etmede ve proaktif bir şekilde afet riskinin azaltılmasındaki potansiyeline dikkat çekmiştir.
Oturuma katılan bir diğer uzman, Dünya Gıda Programı (WFP) Kıdemli Danışmanı Jean-Martin Bauer yapay zekanın en iyi şekilde kullanılabilmesi için çözüme kavuşması gereken temel sorunlara değinmiştir. Öncelikle, insani bir ihtiyaç durumunda çoğunluğu özel sektörde bulunan veriye erişmek oldukça zor ve maliyetlidir. Bauer, bu hususta ‘Dijital Kamu Malı’ oluşturarak verilerin/görüntülerin açık kaynak hale getirilmesi gerektiğine işaret etmiştir. Ancak bu bağlamda, her şeyin haritalandırılması ve işlenmesi doğru olmayacağından veri yönetirken ve YZ kapasitesini geliştirirken sorumlu şekilde davranıp sınırlar çizmek önemlidir. Bu sebeple, insani yardım çalışmaları için kullanılan her teknoloji sağlam standartlar ve ortak yönetişim gerektirir.
Oturuma katılan tüm uzmanlar afet yönetiminde çalışanları YZ teknolojilerini öğrenmeye, fırsatlarını ve risklerini tanımaya ve geliştirilen her aracı dünya ile paylaşmaya davet etmiş, bu şekilde iyi bir afet yönetimi sağlanabileceğini belirtmiştir. Biz de Sağlam Kobi ile afetlere karşı daha hazırlıklı bir toplumun oluşmasına katkı sağlarken, İhtiyaç Haritası ile bir afet durumunda GIS (Coğrafi Bilgi Sistemleri) teknolojisiyle en doğru ve hızlı şekilde kaynak tahsisi sağlamaktayız. Bu alanda YZ kapasitemizi geliştirmeyi ve afet çalışmalarımıza yeni araçlar eklemeyi planlamaktayız.
COMMENTS